Cùng với cả nước, nhân dân Rạch Giá, Hà Tiên đứng lên giành chính quyền Tháng Tám năm 1945

Như chúng ta đã biết, những tháng đầu năm 1945, tình hình thế giới và trong nước có nhiểu chuyển biến. Quân đội Liên Xô liên tiếp giành thắng lợi quyết định trên chiến trường Châu Âu, giải phóng một loạt nước và tiến thẳng vào xào huyệt của phát xít Đức. Sau đó, đánh tan đội quân Quan Đông tinh nhuệ của Nhật, đẩy phát xít Nhật vào thế thất bại. Ở trong nước, Nhật đảo chính Pháp, cấu xé lẫn nhau, làm cho tình hình hết sức căng thẳng.

Trước tình hình đó, tháng 3 năm 1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng mở cuộc họp đánh giá tình hình và ra chỉ thị: “Nhật Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Từ ngày 13 đến ngày 15/8/1945, Trung ương mở hội nghị đại biểu toàn quốc của Đảng tại Tân Trào và đi đến kết luận: “Những điều kiện khởi nghĩa ở Đông Dương đã chín muồi”, vì vậy, phải “kịp thời hành động, không bỏ lỡ cơ hội”, khẩn trương “đánh chiếm ngay những nơi chắc thắng, không kể thành phố hay thôn quê, thành lập ủy ban nhân dân ở những nơi làm chủ, tất cả vì mục tiêu “Việt Nam hoàn toàn độc lập”.

Đến 23 giờ ngày 13/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa ra Quân lệnh số 1: Hiệu triệu toàn dân đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền. Tiếp đó, ngày 16/5/1945, Đại hội quốc dân tại Tân Trào đã thông qua 10 chính sách lớn của Việt Minh, thông qua Lệnh Tổng khởi nghĩa. Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi: “Giờ quyết định cho vận mệnh của dân tộc đã đến. Toàn thể đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà giải phóng cho ta”.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đã đồng loạt đứng lên, tiến hành cuộc khởi nghĩa giành chính quyền. Từ ngày 14 đến ngày 18/8, cuộc khởi nghĩa bắt đầu nổ ra giành được thắng lợi ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, đại bộ phận các tỉnh miền Trung, một phần miền Nam. Ngày 19/8 khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội.... Chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng 8/1945, Cuộc Tổng khởi nghĩa đã giành được thắng lợi hoàn toàn trong cả nước.

 Tin khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội (19/8), ở Huế (23/8), ở Sài Gòn (23/8) và các nơi khác đưa về dồn dập càng làm cho nhân dân hai tỉnh Rạch Giá, Hà Tiên náo nức, phấn khởi, thôi thúc mạnh mẽ mọi người vùng lên khởi nghĩa.

Đến 25/8/1945, Tỉnh ủy lâm thời Rạch Giá họp mở rộng với Ủy ban khởi nghĩa, quyết định phát động toàn dân nổi dậy giành chính quyền trong toàn tỉnh vào sáng ngày 27/8.

Đúng theo kế hoạch, sáng ngày 27/8, dưới sự chỉ đạo của Ủy ban khởi nghĩa, các tổ chức đoàn thể lãnh đạo đông đảo quần chúng cách mạng vũ trang bằng tầm vong vạt nhọn, giáo mác, gậy gộc,... cùng với băng cờ, khẩu hiệu, từ các làng ở Châu Thành, An Biên, Giồng Riềng, Gò Quao,.. rầm rập kéo về tỉnh lỵ Rạch Giá phối hợp với các lực lượng tại chỗ tiến hành cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở tỉnh. Khoảng 9 giờ sáng, lực lượng khởi nghĩa kéo đến bao vây Dinh Tỉnh trưởng, buộc Tỉnh trưởng Trịnh Tấn Truyện phải đầu hàng. Đến trưa, đoàn người biểu tình kéo về sân vận động Rạch Giá dự lễ mừng cách mạng thành công. Ủy ban khởi nghĩa long trọng tuyên bố chính quyền của phát xít Nhật và tay sai đã bị lật đổ. Ủy ban nhân dân cách mạng tỉnh Rạch Giá do dược sĩ Trần Văn Luân làm Chủ tịch ra mắt nhân dân. Các huyện trong tỉnh Rạch Giá đồng thời cũng tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền như Châu Thành, Phước Long, Long Mỹ, Giồng Riềng, Gò Quao, An Biên,...

Ở tỉnh Hà Tiên, sáng ngày 28/8, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Ủy ban khởi nghĩa, nhân dân từ Hòn Chông, Ba Hòn, Dương Hòa, Thuận Yên, Lộc Trĩ... kéo về thị xã Hà Tiên phối hợp với lực lượng tại chỗ giành chính quyền. Do được vận động từ trước, nên khi đoàn đại diện của cách mạng đến gặp, Tỉnh trưởng Tạ Trung Cang đã nhanh chóng bàn giao chính quyền. Sau khi tiếp quản, đoàn người biểu tình diễu hành qua một số tuyến đường chính rồi kéo đến sân quần vợt của tỉnh để dự lễ mít tinh. Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tiên do nhà giáo Nguyễn Ngọc Lầu làm Chủ tịch ra mắt nhân dân...

Cuộc khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 ở hai tỉnh Rạch Giá và Hà Tiên cùng với cả nước đã giành được thắng lợi hoàn toàn; góp phần đập tan xiềng xích của thực dân Pháp và phát xít Nhật, chấm dứt gần một thế kỷ cai trị của chúng và lật đổ ách thống trị của chế độ phong kiến tồn tại hàng ngàn năm trên đất nước Việt Nam, mở ra kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Nguyễn Thiện Cẩn
Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy